ABC van gedrag

Al het gedrag dat mensen vertonen kan gemakkelijk worden begrepen met het ABC model. ABC staat voor Antecedenten Behavior (gedrag) en Consequenties. Aan ieder gedrag, zoals het scheiden van afval, het geven van complimenten, het instemmen met een raadsvoorstel, drugsgebruik, gaan gebeurtenissen vooraf en volgen consequenties. Bijvoorbeeld antecedenten voor het gedrag roken zijn andere rokende mensen, trek in een sigaret wegens nicotinetekort, een kop koffie of een pauze. Consequenties van roken kunnen zijn directe ontspanning, horen van nieuwtjes, gezondheidsproblemen en stinkende kleding. Bij maatschappelijk ongewenst gedrag, zoals roken blijken de positieve consequenties vaak direct voor de persoon te komen en de negatieve consequenties toekomstig en onzeker zijn. Vandaar dat slechte gewoontes vaak moeilijk zijn af te leren. Om gewenst gedrag te stimuleren is het nodig om antecedenten te veranderen ('niet meer roken in cafe's) en positieve consequenties in te bouwen. Hoewel er veel natuurlijke consequenties zijn voor niet-roken (geld besparen, vrijer ademen etc.) blijken deze niet voldoend voor de bestaande rokers. Dus zullen er nieuwe consequenties moeten worden ingebouwd, zoals het hoger maken van accijns.

 

Tijdens interactieve lezingen en workshops over gedragsveranderingen gebruiken we vaak het voorbeeld van het dresseren van een parkiet om de deelnemers de basisprincipes van gedragsverandering duidelijk te maken.

Stel je de situatie voor dat een trainer in gedragsverandering is uitgenodigd door een vriend om een voetbalwedstrijd te kijken. De trainer neemt de uitnodiging graag aan en treft behalve een voorbeschouwing van de wendstrijd ook een parkiet in een kooi in de kamer aan. Die zit stil in een hoekje van de kooi en is volgens de vriend 'ziek.' De trainer vraagt of hij de parkiet in beweging mag brengen en de vriend gaat akkoord. Als we aan de groep vragen hoe je de parkiet in beweging krijgt, komt ze met antwoorden als: aan de kooi schudden, een satéprikker in de kooi steken, de kooi open zetten, een andere parkiet er bij, of een kat, of een vlammetje eronder houden. Valt het u op dat dit allen antecedenten zijn? Dan is dat heel goed. Inderdaad zijn het antecedenten. En uit 100 jaar en tienduizenden repliceerbare gedragsanalytische experimenten blijkt dat antecedenten zelden op een duurzame wijze gedrag veranderen. Niet bij een parkiet, maar ook niet bij mensen. Kent u het verschijnsel dat na een mislukt verandertraject meer van hetzelfde wordt gedaan of met veel aplomp een nieuwe verandering wordt aangekondigd? Ook in die gevallen zoekt men zijn heil bij antecedenten... terwijl het de consequenties zijn die gedrag duurzaam veranderen.

Alleen als we er direct beter van worden zullen we onze gewoontes opgeven. Alleen als mensen positieve consequenties ervaren van gedragsverandering zullen zij hun gedrag duurzaam veranderen. Bij de parkiet ging die verandering als volgt: bij ieder klein geluidje of kleine beweging riep de trainer "GOED ZO!" Na 5-10 keer deze beloning aan het gewenste gedrag te hebben gekoppeld komt de prestatieverhoging op gang. Vervolgens verdunt de trainer het beloningsschema tot 2-10 prestaties per beloning. De lat ligt hoger, de parkiet moet meer zijn best doen om dezelfde beloning te krijgen. Het vlieggedrag komt flink op gang. Tenslotte transformeert de trainer zich tot 'gokkast'. Hij beloont het gewenste gedrag slechts onregelmatig, onvoorspelbaar. De parkiet gaat nog beter prestereren. Hij is niet meer te houden en gaat zelfs gevaarlijk gedrag vertonen. Hij dreigt zijn vleugels te beschadigen en steekt regelmatig enthousiast zijn kopje tussen de spijlen van de kooi om aandacht van de trainer te trekken.

De vriend raakt ongerust en vraagt om het kalmeren van de parkiet. Dit krijgt de trainer voor elkaar door alleen rustig gedrag te belonen met aandacht.

Conclusie: De basisbeginselen van gedragsverandering passen we de hele dag door continu toe op onze medemens en op onze huisdieren. Het beheersen van die gedragswetten is noodzakelijk om veranderingen tot stand te brengen. Organisaties die in staat zijn deze beginselen te implementeren zijn spekkoper. De medewerkers gaan maximaal in plaats van minimaal presteren doordat dreiging wordt vervangen door beloning. Angst wordt ingeruild voor blijheid.

We herkennen bijvoorbeeld bij het stimuleren van veilig gedrag (zoals het opzetten van een helm op de bouwplaats), dat hieraan vaak weinig direct positieve consequenties zijn verbonden. Men wordt vooraf afgerekend op snel werken. Een ABC analyse maakt duidelijk waarom mensen gedrag laten zien, zowel ongewenst als gewenst gedrag. Tijdens de stappen van gedragsverandering lukt het je om het gewenste gedrag te stimuleren. Zie ook het volgende filmpje waarin bovenstaande wordt vertoond: